Leesvaardigheid is niet alleen belangrijk voor kinderen van de basisschoolleeftijd. Ook voor jongeren in het voortgezet onderwijs, het middelbaar en hoger beroepsonderwijs is het van groot belang. In de Werkplaats Onderwijs–Onderzoek Leesvaardigheid onderzoeken leraren uit al deze vormen van onderwijs hoe ze de leesvaardigheid in de provincie kunnen verbeteren. Hilde Kooiker-den Boer van het lectoraat Excellence and Innovation in Education leidt het project.
De eerste drie jaren van het project waren mogelijk door een subsidie van de Gelijke Kansen Alliantie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit voorjaar kreeg het lectoraat een NRO-subsidie toegekend waarmee de werkplaats de komende vier jaar doorontwikkeld zal worden. De focus zal dan liggen op het integreren van leesonderwijs in andere vakken.
Daarmee sluit het project aan op het promotieonderzoek van Hilde. In oktober 2024 promoveerde ze aan de Universiteit Utrecht op haar onderzoek naar hoe je in het basisonderwijs leesonderwijs kunt integreren in de zaakvakken.
Lange tijd bestond een les begrijpend lezen in het basisonderwijs uit het lezen van een tekst en daar vragen bij maken. “Al langer bleek dat dat niet effectief was. Het leesonderwijs koppelen aan een zaakvak bleek voor kinderen veel beter te werken. Voor veel leraren was het echter niet duidelijk hoe ze dat moesten doen”, zegt Hilde.
In haar onderzoek keek ze onder meer naar hoe ze dat makkelijker kan maken voor leraren. Uiteindelijk deed ze zes jaar over haar onderzoek. “Gedurende deze periode zijn steeds meer scholen met het integreren begonnen. Nu zijn er heel veel mee bezig. Onbedoeld heb ik dus voor de troepen uitgelopen. Dat vind ik leuk om te zien. Ik ben als het ware ingehaald door de praktijk.”
Signaalwoorden onderstrepen
Het onderzoek was specifiek gericht op de vraag hoe je leerlingen kennis bijbrengt over de manier waarop informatieve teksten zijn gestructureerd. Het gaat dan om tekstverbanden als chronologie, of oorzaak en gevolg. Daar was weinig aandacht voor in het basisonderwijs. “Vroeger moesten ze in een tekst wat signaalwoorden onderstrepen en dat was dat. Dat werkte niet goed. Door het te koppelen aan de vakinhouden en hands on-onderzoeksactiviteiten kijk je veel meer naar tekstverbanden en koppel je bijvoorbeeld gevolg aan oorzaak.”
Lerarenopleiding en lesmaterialen
Hilde begon haar onderzoek met een analyse van de Kennisbasis Nederlands voor de pabo vanuit de vraag wat studenten eigenlijk aangeboden krijgen over tekststructuur en tekstbegrip. “Dat was behoorlijk versnipperd. Ik zag meteen kansen voor verbetering.” Ze maakte een aantal kennisclips (korte theorielessen) voor de studenten om daar verandering in te brengen, die ze het jaar erna testte onder de studenten. Lastig was dat ze dit moest doen in de hoogtijdagen van de coronacrisis.
Vervolgens analyseerde ze een grote hoeveelheid lesmaterialen Natuur & Techniek zoals die gebruikt worden op basisscholen, om na te gaan in hoeverre deze teksten geschikt zijn voor de koppeling met begrijpend lezen. De teksten die ze las, bleken vaak een enorm hoge informatiedichtheid te hebben, zakelijk en weinig aantrekkelijk voor kinderen. “Ook daar is in de loop van mijn onderzoek veel veranderd. Steeds meer scholen stappen over op rijke teksten: authentieke teksten die veel fijner zijn om te lezen en waarin soms zelfs literaire aspecten zitten. Dat is weer het andere uiterste. Met het oog op de vakinhouden is de kern ook belangrijk. We zijn op zoek naar een tussenvorm.”
Lessenseries
In de volgende fase van haar onderzoek ontwierp Hilde samen met leerkrachten vier lessenseries over onderwerpen als zwerfafval en plastic soep. De series vormden een combinatie van lezen, schrijven en hands on-onderzoeksactiviteiten. Verschillende scholen testten elkaars lessenseries. “Voor de meeste kinderen bleek die combinatie van lezen, schrijven en onderzoeken goed te werken. Leraren waren ook enthousiast maar vonden het moeilijker. Zij voelden zich soms niet zeker over bepaalde vakinhouden.”
Tot slot maakte ze van de vier lessenseries één serie van acht lessen, die ze testte op verschillende scholen. Ook na haar promotie blijft Hilde zich bezighouden met thema’s als leesonderwijs en vakintegratie. Zo biedt de combinatie van taalonderwijs met natuur- en techniekonderwijs veel kansen. “Als leerlingen hands on bezig zijn, levert dat heel veel taal op. Ze voelen zich vaak heel betrokken bij projectjes over zwerfafval of de nadelen van te veel suiker. Het werkt dan ook supergoed om daar schrijfopdrachten aan te koppelen. Ze hebben er dan veel meer aandacht voor.”
Voor leerkrachten kan de benadering vanuit taalonderwijs ook drempelverlagend werken om bijvoorbeeld met techniek aan de slag te gaan. Tegelijkertijd is meer aandacht voor techniek hard nodig in het basisonderwijs, zeker in onze regio.
Gezamenlijk onderzoek
De Werkplaats Onderwijs-Onderzoek Leesvaardigheid gaat het komend schooljaar verder in het vierjarige project Lezen in alle vakken. Een breed consortium van leraren uit het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar en hoger beroepsonderwijs en educatieve experts van de bibliotheken gaan in drie regioteams aan de slag met het ontwikkelen van een vakoverstijgende aanpak van leesonderwijs. Vanuit literatuurstudie en praktijkverkenning zal een raamwerk ontworpen worden van waaruit leraren interventies gaan ontwerpen en testen in de onderwijspraktijk.
Uiteindelijk zal dit resulteren in een toolbox die bruikbaar is voor de gehele doorgaande lijn vanaf basisonderwijs tot aan het hoger onderwijs. "Ook binnen de HZ horen we geluiden dat studenten vaak moeite hebben met leestaken die ze binnen hun studie moeten uitvoeren. Dit project biedt de mogelijkheid om daar actief mee aan de slag te gaan."
Er is nog ruimte voor een of twee opleidingen binnen de HZ om aan te haken. Interesse? Neem contact op met Hilde.